Czym jest insulinooporność? Przyczyny, objawy i leczenie

Czym jest insulinooporność? Przyczyny, objawy i leczenie

Insulinoporność (z ang. insulin resistance) to schorzenie, które polega na nieprawidłowej tolerancji insuliny przez komórki organizmu. Do najczęstszych objawów insulinooporności należą: niezamierzone tycie, trudności w redukcji masy ciała, senność po posiłkach, przewlekłe zmęczenie i uczucie braku energii. Przedstawiamy najczęstsze przyczyny insulinooporności. Podpowiadamy również, jak się odżywiać, aby wspomóc leczenie insulinooporności.

Spis treści:

1. Czym jest insulina i jakie pełni funkcje?
2. Co to jest insulinooporność?
3. Objawy insulinooporności
4. Przyczyny insulinooporności
5. Czynniki ryzyka insulinooporności
6. Leczenie insulinooporności
7. Insulinooporność a cukrzyca
8. Dieta na insulinooporność 
9. Insulinooporność – co jeść? Lista produktów zalecanych
10. Insulinooporność – czego nie jeść? Produkty niezalecane 
11. Insulinooporność – jadłospis

Czym jest insulina i jakie pełni funkcje?

Zanim przejdziemy do definicji insulinooporności, przyjrzyjmy się bliżej insulinie, która w rozwoju tego schorzenia pełni kluczowe role.
 
Insulina to hormon produkowany przez trzustkę. Pełni szereg ważnych funkcji dla zachowania zdrowia. Najważniejszą rolą w kontekście insulinooporności jest regulowanie, a konkretniej obniżanie poziomu cukru we krwi. Insulina chroni organizm przed zbyt wysokim poziomu glukozy, czyli tzw. hiperglikemią. Hormonem, który działa przeciwstawnie do insuliny, a więc przyczynia się do podwyższania poziomu cukru we krwi, jest glukagon. Uruchamia się, gdy organizm jest zagrożony tzw. niedocukrzeniem, czyli hipoglikemią.

Wracając do insuliny. U osób zdrowych ilość insuliny wytwarzanej przez trzustkę jest adekwatna do ilości, jaka jest potrzebna, aby obniżyć poziom cukru we krwi do poziomu optymalnego. Insulina wydzielana jest do krwi, gdzie łączy się z obecną tam glukozą. Następnie łączy się z receptorami (tzw. furtkami) na komórkach, które otwierają kanały, za pomocą których glukoza może dostać się do ich wnętrza. Za pośrednictwem receptorów insulina może dostarczyć cukier z krwi do komórek ciała. Dzięki temu po pierwsze dochodzi o obniżenia zawartości glukozy w krwioobiegu. Po drugie komórki zyskują energię do funkcjonowania. Glukoza jest bowiem paliwem dla każdej komórki ciała. 

Opisany powyżej mechanizm nie działa prawidłowo u osób z insulinoopornością.

Co to jest insulinooporność?

Insulinooporność (z ang. insulin resistance) to nie choroba. To stan obniżonej wrażliwości tkanek obwodowych (głównie mięśni i tkanki tłuszczowej) na działanie hormonu insuliny. Ponieważ insulina nie może pełnić swoich funkcji w stężeniach, które u osób zdrowych byłyby skuteczne, dochodzi do licznych zmian metabolicznych. 

Przy insulinooporności organizm z różnych przyczyn nie reaguje prawidłowo na działanie insuliny. A konkretnie na stężenie insuliny, które u osób zdrowych spowodowałoby oczekiwane obniżenie poziomu cukru we krwi. Komórki „nie widzą” cząsteczek hormonu, a więc nie dostają sygnału, aby otworzyć kanały dla glukozy. Ponieważ brakuje hormonu, który zmniejsza stężenie glukozy we krwi, jest on zbyt wysoki (hiperglikemia), co nie jest korzystne. Organizm broni się przed tym, wytwarzając dodatkowe porcje insuliny. Z powodu zwiększonej produkcji insuliny dochodzi do rozwoju tzw. hiperinsulinemi. Wysoki poziom insuliny we krwi początkowo chroni przed nadmiernym stężeniem glukozy, natomiast wywiera niekorzystny wpływ na funkcjonowanie organizmu. Przyczynia się do wzrostu poziomu cholesterolu, stłuszczenia wątroby, a także sprzyja tyciu. Ponadto zaburza pracę jajników, regulację ciśnienia krwi i sprzyja miażdżycy.

Niestety w miarę rozwoju insulinooporności ten mechanizm również przestaje być skuteczny. Na tym etapie we krwi jest za wysoki poziom insuliny, a także za wysoki poziom cukru, co nie jest optymalne. Dochodzi również do stopniowego wyczerpania trzustki, która zaczyna wówczas wytwarzać coraz mniej insuliny. Nie bez powodu insulinooporność określa się często stanem przedcukrzycowym. Po kilku latach niezaopiekowanej insulinooporności może dojść do rozwoju cukrzycy typu 2. 

Objawy insulinooporności

Objawy insulinooporności, czyli obniżonej wrażliwości organizmu na działanie insuliny są następujące:

• niezamierzony wzrost masy ciała i ilości tkanki tłuszczowej, tendencja do odkładania tkanki tłuszczowej w okolicy pasa,
• trudności w redukcji masy ciała mimo stosowania niskokalorycznej diety i aktywności fizycznej,
• senność po spożyciu posiłku – zwłaszcza bogatego w węglowodany,
• obniżenie nastroju, drażliwość,
• trudności z zapamiętywaniem i utrzymaniem koncentracji,
• tzw. mgła mózgowa,
• ogólne zamęczenie,
• uczucie zimna,
• napady głodu zwłaszcza na słodkie posiłki,
• ciemne zmiany na skórze,
• bóle głowy,
• bóle stawów.

Zaobserwowanie powyższych objawów powinno skłonić do wizyty u lekarza i wykonania zleconych badań.

Przyczyny insulinooporności

Przyczyny insulinooporności są zróżnicowane. Ponadto nadal nie wszystkie zostały poznane. Ryzyko rozwoju insulinooporności zwiększa nadmierna masa ciała, a zwłaszcza otyłość brzuszna, nazywana też wisceralną. Jedną z metod, która służy do jej stwierdzania jest pomiar obwodu pasa za pomocą centymetra krawieckiego. U kobiet prawidłowa wartość jest niższa niż 80 cm, a u mężczyzn niższa niż 94 cm. Wartości równe bądź wyższe oznaczają otyłość wisceralną. 

Warto podkreślić, że nadmierna ilość tkanki tłuszczowej trzewnej, czyli zgromadzonej w okolicy pasa, jest jedną ze składowych zespołu metabolicznego. To zbiór zaburzeń, do których należy nadciśnienie tętnicze, otyłość brzuszna, podwyższony poziom cholesterolu we krwi oraz nieprawidłowa tolerancja glukozy. Występowanie jednocześnie co najmniej trzech z czterech wymienionych zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 oraz chorób sercowo-naczyniowych. 

Insulinooporność może wystąpić również u osób z prawidłową masą ciała. Szczególnie narażone są osoby szczupłe, o budowie ciała typu jabłko. Oznacza to, że tkanka tłuszczowa gromadzi się u nich przede wszystkim wokół brzucha. Ponadto ryzyko jest wyższe w przypadku osób, o budowie ciała typu "skinny fat". Sylwetka charakteryzuje się niską zawartością tkanki mięśniowej, natomiast wyższą zawartością tkanki tłuszczowej. Wówczas mimo prawidłowej masy ciała, jego skład jest zaburzony. 

Insulinooporność to schorzenie, na którego rozwój duży wpływ ma styl życia – poziom aktywności fizycznej, sposób odżywiania, poziom stresu, jakość snu i używki. Ryzyko rozwoju nieprawidłowej tolerancji insuliny zwiększa:

• przejadanie się, 
• jedzenie pokarmów o wysokim indeksie glikemicznym, czyli bogatych w cukier lub syropy cukrowe, a także dużych porcji oczyszczonych zbóż o niskiej zawartości błonnika np. jasny rozgotowany makaron, płatki ryżowe, chleb pszenny, mąka tortowa itp.
• nieregularne spożywanie posiłków,
• zastępowanie zbilansowanych posiłków słodyczami,
• jedzenie niezbilansowanych posiłków,
• picie napojów słodzonych zamiast wody.

W rozwoju insulinooporności znacznie odgrywają również czynniki genetyczne. Ryzyko jest wyższe u osób z historią cukrzycy i otyłości w rodzinie oraz u kobiet z cukrzycą ciążową. Wpływ mają także niektóre leki i choroby, które zaburzają działanie insuliny lub przebiegają z wysokim stężeniem hormonów, które działają przeciwstawnie do insuliny. 

Czynniki ryzyka insulinooporności

Poniższa lista przedstawia podsumowanie czynników ryzyka rozwoju insulinooporności:

• nadwaga lub otyłość – zwłaszcza otyłość brzuszna (nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicy pasa),
• nieprawidłowa dieta – wysokokaloryczna, oparta o żywność o wysokim indeksie glikemicznym, bogata w cukier, nasycone kwasy tłuszczowe i tłuszcze trans, a jednocześnie uboga w błonnik pokarmowy; diety wysokobiałkowe, głodówkowe lub niskowęglowodanowe,
• niska aktywność fizyczna,
• niedobór snu,
• przewlekły stres,
• używki – palenie papierosów, spożywanie alkoholu,
• stany zapalne w organizmie,
• starzenie się organizmu,
• stosowanie niektórych leków np. sterydowych lub antydepresyjnych,
• niektóre choroby np. choroby tarczycy, zespół policystycznych jajników (PCOS), zespół Cushinga czy hiperandrogenizm,
• czynniki genetyczne.

Leczenie insulinooporności

Podstawą leczenia insulinooporności jest zmiana dotychczasowego stylu życia, a w uzasadnionych przypadkach lekarz może włączyć leki. Zmiana stylu życia obejmuje:

• stosowanie diety o niskim indeksie glikemicznym, 
• redukcję masy ciała u osób z nadwagą lub otyłością,
• wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej np. spacery, basen, jazda na rowerze, taniec,
• dbanie o regularny sen, który trwa minimum 7-8 godzin dziennie,
• naukę radzenia sobie ze stresem, a w miarę możliwości unikania stresujących sytuacji,
• rzucenie palenia,
• rezygnację z konsumpcji alkoholu.

Insulinooporność a cukrzyca

Insulinooporność i cukrzyca to nie to samo. Insulinooporność jest schorzeniem metabolicznym, które często bywa nazywane stanem przedcukrzycowym. Występuje samodzielnie lub towarzyszy cukrzycy, a także innych chorobom np. PCOS. Przy insulinooporności organizm stale wytwarza insulinę, a nawet produkuje jest zbyt dużo. Natomiast przy cukrzycy ilość wytwarzanej insuliny jest za mała lub zupełnie ustaje. Osoba z insulinoopornością nie musi dostarczać insuliny insuliny w formie tabletek lub zastrzyków, co jest metodą leczenia cukrzycy.  

Co warto podkreślić, insulinooporność wywołaną nieprawidłowym stylem życia (nieuwarunkowaną genetycznie) można cofnąć, w przeciwieństwie do cukrzycy. Na obecną chwilę nie ma preparatu, który pozwoliłby całkowicie wyleczyć tę chorobę. Objawy cukrzycy leczy się za pomocą insuliny w tabletkach lub podawanej dożylnie. Bardzo ważnym elementem terapii jest zmiana stylu życia i stosowanej diety. Osobom z cukrzycą typu 2 dedykujemy z naszej oferty dietę dla diabetyka. Posiłki są komponowane przez dietetyka z uwzględnieniem produktów o niskim lub średnim indeksie glikemicznym.

Dieta na insulinooporność 

Insulinooporność wymaga stosowania odpowiednio zbilansowanej diety, o indywidualnie dobranej kaloryczności. Całodzienny jadłospis powinien zapewniać w odpowiednich proporcjach białko, węglowodany i tłuszcze, a także niezbędne witaminy, składniki mineralne i błonnik pokarmowy. Polecane produkty to te o niskim lub średnim indeksie glikemicznym. Po ich spożyciu poziom cukru we krwi podnosi się powoli, co nie wymaga zwiększonych ilości insuliny. Po zjedzeniu pokarmów o wysokim indeksie (np. drożdżówka), następuje szybki wzrost poziomu cukru we krwi. Wymaga to wydzielenia dużej ilości insuliny, co zaostrza objawy insulinooporności. 
Osoby z insulinoopornością powinny spożywać zbilansowane posiłki. Prawidłowo skomponowane danie zawiera w odpowiednich proporcjach produkty, które dostarczają białko, węglowodany i tłuszcz. Do każdego posiłku warto dodać również porcję warzyw lub owoców. 

Jeśli szukasz zbilansowanej diety, zachęcamy do skorzystania z naszej oferty. Osobom z insulinoopornością dedykujemy dietę niskoglikemiczną. Nasi dietetycy chętnie doradzą w kwestii kaloryczności, jeśli nie wiesz na który wariant się zdecydować.

Insulinooporność – co jeść? Lista produktów zalecanych

Poniższa lista prezentuje produkty, które powinny stanowić podstawę zbilansowanej diety przy insulinooporności:

• warzywa niskoskrobiowe – m.in. sałata, szpinak, rukola, cukinia, bakłażan, papryka, pomidor, ogórek, kapusta, brukselka, 
• większość owoców – m.in. jagody, truskawki, borówki, maliny, jeżyny, jabłka, gruszki, awokado, pomarańcze, grejpfruty,
• produkty zbożowe z pełnego ziarna – kasza gryczana, owsiana, bulgur, pęczak, ciemny makaron, chleb z mąki pełnoziarnistej, płatki owsiane, otręby, mąka typ 1850 lub 2000, mąka z amarantusa, komosa ryżowa, 
• nasiona roślin strączkowych – soczewica, ciecierzyca, groch, fasola, 
• niskotłuszczowe produkty mleczne bez dodatku cukru,
• chude mięso drobiowe i chude drobiowe wędliny,
• chude i tłuste ryby – łosoś, karmazyn, halibut, dorsz, 
• owoce morza – krewetki, kalmary, mule,
• jaja,
• orzechy, nasiona i pestki, masło orzechowe,
• oleje roślinne,
• kakao bez cukru,
• przyprawy i zioła.

Insulinooporność – czego nie jeść? Produkty niezalecane 

Poniższa lista przedstawia produkty, które nie powinny występować w diecie osoby z insulinoopornością:

• drobne kasze – np. manna, kukurydziana, jęczmienna krakowska,
• jasny makaron, 
• biały ryż, 
• płatki ryżowe, płatki owsiane błyskawiczne, 
• pieczywo z mąk niskiego typu np. bułki kajzerki, chleb baltonowski,
• niepełnoziarniste mąki – kukurydziana, ryżowa, pszenna, kasztanowa,
• produkty mleczne słodzone cukrem,
• słodkie wypieki – drożdżówki, chałka, 
• słodycze,
• słone przekąski np. krakersy, chipsy, paluszki,
• lizaki, landrynki, 
• słodkie napoje gazowane i niegazowane,
• margaryny do wypieków.

Insulinooporność – jadłospis

• Śniadanie: grzanki z chleba żytniego razowego na oliwie z rukolą, serem mozzarella i pomidorem
• II śniadanie: cząstki jabłka z masłem orzechowym i jogurtem naturalnym
• Obiad: filet z piersi kurczaka w ziołach, surówka z czerwonej kapusty i marchewki, ryż brązowy
• Podwieczorek: serek wiejski z otrębami i cząstkami papryki
• Kolacja: zapiekanka z makaronu pełnoziarnistego z sosem pomidorowym, cukinią i bakłażanem

Bibliografia:

1. Musiałowska D., Vademecum. Najważniejsze informacje na temat insulinooporności i tego, co się z nią wiąże.